رشد اجتماعی در کودکان پیش دبستانی

رشد اجتماعی کودکان در سنین ۴ تا ۶ سال بسیار پویا بوده و در این دوره کودکان مهارت‌های اجتماعی خود را به شکل چشمگیری توسعه می‌دهند. دوستی با همسالان برای کودکان در این دوره اهمیت بیشتری پیدا می‌کند و می‌توانند با چند نفر از همسالان خود رابطه نزدیک‌تری داشته باشند. در این سن کودکان به تدریج با قوانین و هنجارهای اجتماعی آشنا می‌شوند و مفاهیم عدالت و انصاف را درک می‌کنند. توانایی کودکان برای گفتگو کردن با دیگران بهبود پیدا می‌کند و بهتر می‌توانند احساسات، خواسته‌ها و نیازهای خود را بیان کنند. هویت جنسیتی کودک در این سن شکل می‌گیرد و در بازی‌های نقش‌آفرینی به جنسیت (دختر یا پسر بودن) توجه می‌شود. کودک در این سن شروع به درک اهمیت قوانین در بازی‌ها و فعالیت‌های گروهی می‌کند. به حقوق دیگران احترام می‌گذارد.  متوجه می‌شود که چگونه بدون آسیب رساندن به دیگران نیازهای خود را برطرف کند. کم کم به عهده گرفتن مسئولیت‌های کوچک مثل مرتب کردن اسباب بازی‌ها یا مراقبت از حیوان خانگی را یاد می‌گیرد. کودکان ۴ تا ۶ ساله تمایل زیادی به تقلید از بزرگسالان در نقش‌های اجتماعی دارند. افزایش همدلی و آگاهی از احساسات دیگران به کودک کمک می‌کند تا تعاملات اجتماعی خود را تقویت کند و روابط دوستانه و حمایتی با دیگران برقرار کند. در این سن کودک به تدریج خود را به عنوان یک فرد مستقل درک می‌کند و می‌فهمد که چه تفاوت‌هایی (از نظر قد، وزن، قیافه و توانایی‌هایش) با دیگران دارد. در سنین ۴ تا ۶ سالگی کودکان وارد مرحله‌ای از رشد می‌شوند که در آن تعاملات با دیگران به ویژه همسالان نقش مهمی در زندگی آن‌ها پیدا می‌کند.

توصیه‌هایی برای مربیان و والدین:

آموزش مهارت‌های اجتماعی در این دوره به کودک کمک می‌کند تا روابط خود را بهتر و موفق‌تر سازماندهی کند و در محیط‌های گروهی بهتر عمل کند. مهم‌ترین مهارت‌های این سنین مثل سلام و خداحافظی، گوش دادن فعال، چگونگی شروع کردن یک مکالمه دوستانه، چگونگی فعالیت در یک کار گروهی و مشترک، نوبت بندی در بازی‌ها و کارهای گروهی و به اشتراک گذاری اسباب بازی‌ها و وسایل با دیگران، مدیریت حل اختلاف و صحبت کردن با دیگران برای به پایان رساندن یک اختلاف و همچنین توافق و مصالحه برای پایان یک درگیری، رعایت قوانین بازی و رعایت نظم در محیط اجتماعی، احترام به تفاوت‌ها و مهربانی و کمک به دیگران، ابراز عقیده و نه گفتن در زمان لازم از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که با کمک والدین و مربیان در کودک شکل می‌گیرد.

رشد جسمانی در کودکان پیش دبستانی

در سنین ۴ تا ۶ سالگی کودکان دچار تغییرات جسمانی قابل توجهی می‌شوند که نشان دهنده سرعت رشد در این دوره سنی است.  در این دوره به طور متوسط قد ۵ تا ۷ سانتی‌متر بلندتر می‌شود و همچنین وزنشان در طول یک سال حدود ۲ تا ۳ کیلوگرم افزایش پیدا می‌کند. نسبت‌های بدن کودک تغییر پیدا می‌کند و بیشتر شبیه بزرگسالان می‌شود. پاها و دست‌ها نسبت به تنه رشد بیشتری می‌کند و سر کوچکتر به نظر می‌رسد. در این زمان کودکان مهارت‌های حرکتی درشت مثل دویدن، پریدن، لیلی کردن و بالا رفتن از پله‌ها را بهتر یاد می‌گیرند و از پس تمرینات تعادل مانند ایستادن روی یک پا، راه رفتن روی یک خط مستقیم و بازی‌هایی که نیاز به حفظ تعادل دارند، بیشتر بر می‌آیند. مهارت‌های حرکتی ظریف هم مانند نگه داشتن مداد، بریدن با قیچی، بستن دکمه‌ها و بند کفش در سن ۴ تا ۶ سالگی بهبود چشمگیری پیدا می‌کند که این امر به دلیل تغییرات ناشی از هماهنگی بهتر بین عضلات کوچک دست و انگشتان و سیستم عصبی است.

در این سن رشد مغز کودک سبب می‌شود که توانایی بیشتری در تمرکز و توجه به فعالیت‌ها داشته باشد و در انجام کارهای پیچیده‌تر و طولانی مدت‌ موفق‌تر باشد. عضلات و استخوان‌های کودک در این سن به تدریج سخت‌تر و محکم‌تر می‌شود. اولین دندان‌های شیری او می‌افتد و دندان‌های دائمی جایگزین آن می‌شود که معمولاً این فرایند از ۵ تا ۶ سالگی آغاز می‌شود.

نظریه‌های مختلفی در مورد رشد جسمانی وجود دارد که نقش والدین را در رشد جسمانی کودکان ۴ تا ۶ ساله بسیار حائز اهمیت می‌داند. مثلاً در نظریه محیط و فعالیت بدنی بیان می‌شود که والدین می‌توانند شرایط لازم برای رشد کودکان را فراهم کنند. یا در نظریه مراقبت و تغذیه بیان می‌شود که والدین با ارائه رژیم غذایی متعادل که شامل همه گروه‌های غذایی است می‌توانند در رشد صحیح استخوان‌ها و عضلات و سیستم‌های بدن کودک مؤثر باشند. همچنین در نظریه مراقبت از بهداشت و خواب گفته می‌شود که والدین باید برنامه‌های حمایت کننده‌ای از بهداشت فردی و ایجاد  محیط مناسب برای  استحمام و شستشوی دست‌ها و حفظ تمیزی محیط کودکان خود داشته باشند.

توصیه هایی برای مربیان و والدین:

به دلیل رشد چشمگیر جسمانی نیاز کودک به انرژی بیشتر می‌شود پس باید رژیم غذایی متنوعی از انواع پروتئین‌ها ویتامین‌ها، مواد معدنی و کربوهیدرات‌ها داشته باشد.

این تغییرات جسمانی کودکان کمک می‌کند به تدریج مهارت‌های لازم برای زندگی مستقل‌ را یاد بگیرند. پس نیاز جدی به آموزش و تمرین فعالیت‌های جسمانی وجود دارد و باید مهارت‌های فیزیکی و حرکتی پایه را به آن‌ها آموزش داد.

اعداد در کودکی

درک چگونگی یاد گرفتن اعداد در دوران کودکی می‌تواند در کمک به مربیان برای قرار دادن فعالیت‌های مختلف برای کودکان پیش دبستانی اهمیت داشته باشد.

کودکان در ابتدای کودکی پنج اصل شمارش را درک می‌کنند:

1. اصل تناظر ۱ به ۱ که می‌گوید برای هر چیزی که شمارش می‌شود، فقط یک عدد به کار برده می‌شود. مثلاً یکی، دو تا، سه تا.
2. اصل ترتیب ثابت که می‌گوید عددها با ترتیب ثابتی شمارش می‌شوند. مثلاً ۱، ۲، ۳ نه ۳، ۲، ۲.
3. اصل عدم وابستگی به ترتیب که می‌گوید در شمارش تعدادی شی از هر کدام که شروع کنید نتیجه کلی شمارش یکسان خواهد بود.
4. اصل عدد اصلی که می‌گوید آخرین عدد به کار برده شده، مجموع تعداد موارد شمارش شده را نشان می‌دهد. مثلا اگر ۵ ماده برای شمارش وجود داشته باشد، آخرین عدد ۵ خواهد بود.
5. اصل انتزاع که می‌گوید اصول بالا در مورد همه اشیاء مصداق دارند.

در گذشته اعتقاد بر این بود که درک این اصول به کودکان امکان شمارش می‌دهد. با وجود این، یافته‌های جدیدتر عکس آن را نشان می‌دهد. کودکان این اصول را از تجربه شمارش به دست می‌آورند.

وقتی از کودکان خواسته می‌شود، شش شی را بشمارند، آنهایی که کمتر از سه و نیم سال دارند اعداد را به ترتیب از ۱ تا ۶ می‌شمارند اما نمی‌گویند که در مجموع شش شی وجود دارد. به عبارت دیگر به نظر می‌رسد کودکان در این سن اصل عدد اصلی را درک نمی‌کنند و یا احتمالاً در کاربرد یا تفسیر آن مشکل دارند.

در پنج سالگی بیشتر کودکان می‌توانند تا ۲۰بشمارند و اندازه نسبی اعداد یک تا ۱۰ را می‌دانند و بعضی‌ها می‌توانند جمع و تفریق یک رقمی انجام دهند. کودکان به طور شهودی روش‌هایی را برای جمع زدن ابداع می‌کنند. مثلاً جمع زدن از طریق شمارش انگشتان یا با استفاده از اشیای دیگر.

سرعت یادگیری شمارش توسط کودکان تا حدی به نظام عددی فرهنگ آن‌ها بستگی دارد. به طور مثال تا ۳ سالگی که بخش عمده یادگیری اعداد بر شمارش از ۱ تا ۱۰  است، عملکرد کودکان آمریکایی و چینی تقریباً برابر است. بعد از آن در سن ۴ و ۵ سالگی وقتی کودکان آمریکایی اسامی جداگانه اعداد ۱۱ تا ۲۰ را یاد می‌گیرند، کودکان چینی نظام کارآمدتر زبان خود را می‌آموزند که مبتنی بر یکان و دهگان است.

بنابراین تعجبی ندارد که کودکان آمریکایی در زمینه عملکرد ریاضی به تدریج از چینی‌ها عقب می‌مانند و این عقب ماندگی تا موقعی که محاسبه کردن را شروع می‌کنند ادامه می‌یابد.

بنابراین بسیار درست است که در سال‌های پیش دبستانی فعالیت‌هایی که برای کودکان طراحی می‌شود بر مبنای اصول درست و هماهنگ با رشد و رسش ذهنی آن‌ها انجام شود و از دادن ابعاد زیاد و طولانی و دشوار فعالیت جلوگیری شود.