باورپذیری، همذات‌پنداری و تخیل کودکان پیش‌دبستانی بسیار بالاست

کودکان در سنین پیش دبستان عاشق کشف دنیا هستند و علاقه خاصی به تجربه کردن دارند. باورپذیری، تخیل و همذات‌پنداری در این سن بسیار بالا بوده و همین موضوع خود باعث توجه بیشتر آنها به قصه‌گویی است.

فاطمه ولادی کارشناس ارشد علوم ارتباطات اجتماعی و مدرس دوره‌های قصه‌گویی برای والدین در گفتگویی با بیان این مطلب گفت: “قصه‌گویی برای کودکان پیش از دبستان همانطور که از جذابیت‌ها، سختی‌ها و شیرینی‌های خاص خود برخوردار است، اما انجام آن در این سن باعث گسترش گنجینه لغات، تقویت مهارت‌های کلامی و شنیداری در‌ آن‌ها و تعمیق رابطه والدین و مربیان با کودک می‌شود. این قالب همچنین باعث گره‌گشایی و آرامش هنگام مواجهه با مشکلات و پرورش تاب‌آوری و صبر و تمرکز برای درک مطلب از طرف کودک می‌شود.”

وی که ۲۵ سال سابقه فعالیت در حوزه کودک و نوجوان را در کارنامه خود دارد و مسئول انجمن قصه‌گویی استان آذربایجان‌‌ غربی نیز هست در ادامه یادآور شد: “پی‌رنگ یا مجموعه رویدادهایی که شخصیت‌ها بر اساس آن به هم مرتبط می‌شوند در قصه‌های کودکان پیش از دبستان نباید پیچیده، با گره‌های پی در پی و بدون رابطه علت و معلولی باشد. زاویه دید یک قصه باید با دورنمای نزدیک برای کودک در این سن درنظر گرفته شود و نه دور و پراکنده و آشفته، زیرا قابلیت ترسیم و تصویر سازی جذاب برای کودک اهمیت دارد و کودک باید بتواند همچون فیلم آن را در ذهن خود بسازد و این از ویژگی‌های مهم قصه‌ها در این سنین است.”

ولادی در خصوص ویژگی شخصیت‌های قصه برای کودکان هم اضافه کرد: “تعداد شخصیت‌های قصه برای کودکان این گروه سنی بهتر است بین ۳ تا ۵ شخصیت باشد، البته تعداد شخصیت‌های قصه به محدوده زمان و مکانی که قصه‌گو قصه‌گویی می‌کند و تعداد شنوندگان بستگی دارد. بهترین حالت قصه‌های این گروه سنی این است که داستان دارای قهرمان باشد و قصه‌گو با بهره‌گیری از همذات‌‌پنداری در کودک هدف قصه را به دلخواه پیش ببرد. قصه‌های ریتمیک و قصه‌های تخیلی در این سن جذابیت بیشتری برای کودکان دارند اما معمولاً توجه کودک به قصه بیش از هرچیز دیگری به مهارت قصه‌گو در روایت قصه بستگی دارد.”

او در پایان تأکید کرد: “قصه‌گو در عین تعامل با کودک نباید مدیریت روایت قصه را از دست داده و از طرفی نباید با روایت یک طرفه و بی‌تعامل، صرفاً به قصه‌گویی بدون توجه به واکنش‌های کودکان بپردازد. کمک گرفتن از کودک در تکرار برخی کلمات یا جملات، مکث و نظرخواهی به جا و حدس ادامه داستان، دعوت به سکوت یا ایجاد هیجان در موقعیت‌های مناسب با استفاده از لحن و تن صدا از مهارت‌های قصه‌گو در مشارکت دادن کودکان و شنیدن بهتر قصه است. اگرچه قصه بایستی فراز و فرود درستی را تا پایان طی کند اما معمولاً کودکان این گروه سنی قصه‌هایی که در بازه زمانی ۵ تا ۸ دقیقه روایت می‌شود را بهتر همراهی می‌کنند.”

پیش دبستان برای کودکان دارای آسیب‌های بینایی یک اصل و ضرورت است

گذراندن دوره پیش دبستان برای جلوگیری از تأخیرات رشدی در نوآموزان با آسیب بینایی لازم و ضروری است. یکی از مواردی که آنها در این دوره یاد می‌گیرند، آشنایی با جایگاه شش نقطه بریل و خواندن و نوشتن شماره نقاط بریل در قالب بازی و سرگرمی است.

ریحانه زحمتکش مدرس کشوری نهضت آموزش خط بریل و جهت یابی و حرکتِ گروه آسیب بینایی در گفتگو با مرکز جامع تخصصی تربیت و یادگیری کودک گفت: “برای این کودکان دوره پیش اول از سن ۴ سالگی تا ۵ سالگی شروع شده و پیش دوم از ۵ تا ۶ سالگی بوده و سپس آنان وارد مدرسه می‌شوند. اما آموزش حروف الفبا و اعداد  همانند نوآموزان بینا در پایه اول به آنها آموزش داده می شود. از آنجایی که این کودکان باید با سیستم ۶ نقطه بریل آشنا شده و با آن انس بگیرند تا در پایه اول دبستان بتوانند حروف و اعداد را بیاموزند، لازم است قبل از ورود به دبستان، ابزار بریل را به خوبی بشناسند و مراحل اولیه کار با آن را یاد بگیرند. لذا ما در قالب بازی و سرگرمی، این اموزش اولیه را به بچه‌ها می‌دهیم.”

وی که مدرک روانشناسی کودکان استثنایی و کارشناسی ارشد پژوهش هنر دارد در ادامه یادآور شد: “روند کار تربیت و یادگیری در دوره پیش دبستان برای نوآموزان نابینا نیز همانند نوآموزان بینا با تکیه بر اصل لذت و تفاوت‌های فردی با محوریت بازی، شعر، قصه، نمایش، گردش علمی و… است. نو آموزان با آسیب بینایی با کمک گرفتن از تمام حواس فعال خود به ویژه شنوایی و لامسه به جستجو و کسب اطلاعات در محیط پیرامون خود می‌پردازند. آنها اطلاعات را از طریق تجزیه و تحلیل کردن صداها، بوها و تحلیل لمسی (بررسی اشیا و دنیای پیرامون خود با استفاده از دست) بدست می‌آورند. سپس تصویر و کلیتی از آن در ذهن خود تجسم و بدین ترتیب یادگیری در آنها شکل می‌گیرد.”

این مربی باتجربه که ۲۷ سال سابقه کار با کودکان دارای آسیب‌های بینایی دارد، در پاسخ به این سؤال که اصولاً بچه‌های نابینا نسبت به کدام فعالیت‌ها در مسیر یادگیری در مقایسه با کودکان بینا علاقه بیشتری نشان می‌دهند گفت: “نوآموزان نابینا به آموزش از طریق بازی، گردش علمی، موسیقی، شعر، قصه گویی و نمایش بویژه نمایش موزیکال علاقه بیشتری نشان می‌دهند.”

او در پایان تأکید کرد: “از آنجایی که نوآموز نابینا به خاطر محدودیت بینایی قادر به تماشای دنیای رنگارنگ پیرامون خود نیست، این عامل انگیزه او را برای حرکت و  یادگیری کاهش می‌دهد. به عنوان مثال ندیدن شکل و رنگ  لوح بریل (وسیله‌ای برای نوشتن نقاط بریل) و عدم جذابیت آن باعث  بی‌رغبتی و بعضاً مقاومت نوآموز در برابر آموزش می‌شود. به همین دلیل در دوره پیش دبستان ابتدا مربی به مدت چند هفته لوح بریل را در اختیار نوآموز قرار می‌دهد تا مثل یک اسباب بازی با آن بازی کند و به تعبیری با آن دوست شود. بدین صورت در زمان آموزش و کار با لوح بریل، او دیگر با وسیله‌ای نا آشنا و مبهم روبرو نمی‌شود بلکه ناخودآگاه خاطرات جذاب بازی برای او تداعی و یادگیری برایش جذاب و لذت بخش می‌شود. بازی «خانه‌سازی با لوح بریل» می‌تواند یک فعالیت جالب و خلاقانه برای نو‌آموزان نابینا  قبل از شروع آموزش باشد.”

تغییرات کتاب راهنمای مربی – ویراست سوم

همان‌طور كه در كارگاه‌های حضوری به اطلاع مربيان محترم پیش دبستانی رسانده شد، با توجه به نظرات كارشناسان سازمان ملی تعليم و تربيت كودك تغييراتی در بخش زبان آموزی كتاب‌های نوآموز انجام شد؛ بر اساس نظر كارشناسی ضرورت داشت كه آموزش صداهای هم‌آغاز و هم‌‌پايان بر مبنای هجاهای كوتاه و بلند تغيير می‌يافت و تأييد بسته منوط به اين تغييرات بود.

این تغییرات در ويراست سوم بسته انجام شد، اما به درخواست مربيان محترم لازم بود كه تغييرات، جابه‌جايی‌ها و فعاليت‌های جديد و متناسب با اين تغيير در كتاب راهنمای مربی انجام شود و به استحضار مربيان گرامی برسد.

برای دریافت فایل جدید کتاب مربی شامل تغييرات انجام شده کلیک کنید. پیشنهاد می‌شود در کلاس‌های خود از فایل جدید استفاده نمایید.

ما تعلیم دهنده نامرئی غیر واضح هستیم

ما مربی هستیم و تعلیم دهنده نیستیم و اگر هم تعلیم دهنده باشیم، تعلیم دهنده نامرئی غیر واضح هستیم و چه هنری بزرگ‌تر از اینکه کسی بتواند  روی کسی تأثیری بگذارد بدون اینکه بخواهد آن را بگوید.

محمد ناصری دبیر بسته تربیت و یادگیری “من می‌دانم من می‌توانم” با بیان این مطلب در کارگاه توانمندسازی مؤسسان و مربیان پیش‌دبستانی در شهر قدس (قلعه حسن‌خان سابق) استان تهران گفت: “فرق آموزش و یادگیری این است که آموزش یعنی یک معلمی خودش را مسئول یاد دادن چیزی می‌داند ولی یادگیری یعنی یادگیرنده خودش یاد می‌گیرد و دنیا را یادگیرنده‌ها بالا می‌برند نه کسانی که دائماً آموزش می‌بینند.”

وی در ادامه به ویژگی مهم یادگیرنده‌ها اشاره کرد و افزود: “یادگیرنده‌ها خودشان یاد می‌گیرند، یعنی فطرت یادگیری یک فطرت خدادادی برای همه افراد است. همه‌ ما مدرسه و یا دانشگاه رفتیم و آدم‌های مختلف را دیده‌ایم و با انسان‌های تأثیرگذار زیادی در ارتباط بوده‌ایم اما آن چیزهایی که در ذهن ما مانده، چیزی از جنس رفتارها و حس‌های ما است، نه دانشی که پیدا کردیم. حتی اگر معلم فیزیک قوی داشتیم و یا دبیر ریاضیات خوبی داشتیم، آن چیزی که از آنان روی ما اثر گذاشته اثرات ذاتی و وجودی آن آدم بوده است. یعنی از مسیر دل و از مسیر نادیدنی احساسات، تأثیر پذیرفته‌ایم.”

ناصری که خود سالها سابقه تدریس و تألیف کتاب دارد در ادامه همین نکته یادآور شد: “اینجاست که باید بگوییم به مراتب پیش از دبستان از سایر مقاطع مثل متوسطه یک و متوسط دو و دانشگاه و هر جای دیگری، اثرگذارتر است. به همین دلیل بچه‌های ۵ ساله و کودکان پیش دبستانی از ما خیلی راحت تأثیر می‌پذیرند. همچنین بدون اینکه ما بخواهیم به آن‌ها چیزی را یاد بدهیم، آنان چون خودشان یادگیرنده هستند، مطالب را از رفتار و عملکرد ما یاد می‌گیرند. زیرا سیستم روانی بچه‌ها خود یادگیرندگی است.”

این نویسنده مطرح کشور در خصوص چگونگی یادگیری در کودکان خردسال و پیش دبستانی به نکات و تجربه‌هایی اشاره کرد که شاید خود مربیان هم تجربه برخورد با آنها را داشته باشند. وی در این رابطه به تجربه حضور بچه‌ها در کنار بزرگترها در محیط‌هایی مثل پارک اشاره داشت و افزود: “بچه‌های کوچک وقتی در پارک می‌روند، می‌بینید یک چیزهایی هم یاد گرفتند. مثلاً یک حرف زشتی یاد گرفتند که اصلاً شما هم نشنیده‌اید. یعنی یکی یک چیزی گفت آن یکی خندید و بچه هم همین را خندید و شنید و یاد گرفت. بعد حالا پدر و مادر مثلاً می‌خواهند این حرف زشت را از ذهن این بچه در بیاورند. چرا می‌گویند محیط پیش دبستان نظام‌مند و سازمان‌مند است؟ به خاطر اینکه این بچه در معرض گفتار پاک و رفتار پاک و احساس پاک و آدم‌های پاک قرار بگیرد. پس پیش دبستان جایی نیست که مربی دغدغه آموزش داشته باشد، اصلاً آموزش ربطی به پیش دبستان ندارد. بنابراین دانش ربطی مستقیم به پیش دبستان ندارد، یعنی اینکه دانش در آنجا اتفاق نمی‌افتد، اما کودک به طور غیر مستقیم از مربی و دوستانش یاد می‌گیرد.”

قصه‌گویی تأثیرگذارترین شیوه تربیت و یادگیری است

بر کسی پوشیده نیست که قصه‌گویی از تأثیرگذارترین شیوه‌های آموزشی است که باعث افزایش خلاقیت، تخیل، تصویرسازی و افزایش مهارت در کودکان می‌شود.
پگاه نظری رئیس اداره تکنولوژی و گروه های آموزشی اداره کل آموزش و پرورش شهرستانهای استان تهران با بیان این مطلب در گفتگو با مرکز جامع تخصصی تربیت و یادگیری کودک افزود: “️محتوای همه جانبه‌ای که در پرورش مهارت‌های زبانی، توسعه توانایی‌های جسمی و حرکتی، محافظت از بدن، شناخت محیط زیست، درک مفاهیم علوم و ریاضی، شناخت قوانین اجتماعی، شناخت فرهنگ ملی و دینی و پرورش ذوق هنری و خلاقیت تأثیرگذار باشد و بتواند کودک را برای ورود به دبستان آماده نماید در بسته تربیت و یادگیری  “من می‌دانم من می‌توانم” وجود دارد و به این مضامین در این بسته دقت شده است.”
وی همچنین در خصوص محتواهای متعدد ارائه شده یادآور شد: “نقش اساسی و کلیدی در بررسی محتوای آموزشی پیش دبستان بر عهده استادان فن این عرصه در سطح استان و وزارت می‌باشد که به کمک همکاران خبره و ارزیابان پیش دبستان به انجام می‌رسد.”
او درباره برپایی کارگاه‌های توانمندسازی نیز افزود: “در صورتی‌که برگزاری این کارگاه‌های آموزشی ویژه مربیان، با هماهنگی و از کانال استان باشد و زیر نظر همکاران استانی، آموزش یک‌دست‌تری خواهیم داشت. ️نظری در پایان تأکید کرد: “آموزش بسته‌ای که دست مربی قرار می‌گیرد قبل از آغاز فرآیند آموزش به کودکان، بسیار سودمند بوده و از آنجایی که آموزش پیش‌دبستانی کودک محور است نه موضوع محور، برنامه‌ها بر اساس نیازها و توانایی‌های کودک برنامه‌ریزی می‌گردد.”