کودکان با نقاشی خود را بروز می‌دهند

منظور از نقاشی خلاق، تصویر‌سازی از طریق چاپ با انگشتان و کف دست، چاپ برگ، چاپ میوه‌ها و سبزی‌ها (سیب زمینی، پیاز و …) برجسته‌سازی نقاشی و سایر تکنیک‌های خلاقانه است.

نسیم آیینه‌دار مربی کودکان پیش‌دبستانی در منطقه ۵ شهر تهران با بیان این نکته در خصوص نقاشی خلاق افزود: “به عنوان مثال، کودک وقتی چاپ با پیاز را انجام می‌دهد، در ادامه آن را بر اساس ذهنیت خود، تبدیل به گل یا لاستیک ماشین و یا شی دیگری می‌کند که این کار باعث افزایش خلاقیت و اعتماد به نفس در نوآموز می‌شود. نقاشی فقط کشیدن طرح با الگو یا آزاد نیست. ملاک ما در پیش دبستانی، نقاشی خلاق است که بتوان به وسیله آن خلاقیت را در کودک بالا برد.”

این مربی نقاشی خلاق کودک در ارتباط با ابزارها و وسایل نقاشی و رنگ‌آمیزی برای نوآموزان در پیش دبستانی افزود: “در دوره پبش دبستانی از ابزارهایی مثل پاستل روغنی، رنگ انگشتی، آبرنگ و رنگ‌های طبیعی و در آخر ماژیک‌هایی که سری پهن دارد می‌توان استفاده کرد. اتفاقاً برای این گروه سنی، به دلیل عضلات ریز انگشتان دست، خیلی کم از مداد رنگی استفاده می‌کنیم. بیشتر از رنگ انگشتی یا رنگ‌های طبیعی (زردچوبه، آب چغندر قرمز یا کلم قرمز و …) و گواش و آبرنگ استفاده می‌کنیم.  هر چه در این دوران کودک رنگ را بیشتر لمس کند، بیشتر لذت خواهد برد.”

آیینه‌دار که مربی قصه گویی و کارشناس آموزش کودک نیز هست در خصوص این‌که بچه‌ها در قالب نقاشی چه طور افکار درونی خودشان را بروز می‌دهند و آن را روی کاغذ می‌آورند نیز گفت: “ما خیلی از مسائل و مشکلات کودک را در نقاشی‌هایش می‌فهمیم. به عنوان مثال، اگر از دست یکی از اعضای خانواده دلخور باشد در نقاشی‌اش آن را کوچک یا کمرنگ می‌کشد. خط خطی کردن و سیاه کردن در دوره کودکی حائز اهمیت است و حتماً باید مورد توجه واقع شود. نوآموز  هر نکته‌ای که باعث آزردگی خاطر او شود را می‌تواند به راحتی روی کاغذ بیاورد. من نوآموزی داشتم که هر روز با دعوای پدر و مادر مواجه بود. یکروز که از بچه‌ها خواستم برایم نقاشی آزاد از خودشان و خواسته‌هایشان بکشند، وقتی نقاشی این نوآموز را دیدم، متوجه شدم او مادرش را با فاصله‌ای از خود و پدرش با قیافه‌ای خاص و بد کشیده است. این نقاشی نشان دهنده این بود که مادر را مقصر می‌دانست و فاصله را حس کرده بود.”

وی در پاسخ به این سؤال که اگر برای مثال نوآموز در رنگ آمیزی از رنگ‌های غیر متعارف مانند سبز یا آبی برای خورشید استفاده کند واکنش مربی باید چطور باشد گفت: “به نظر من، دیدگاه هر کودک متفاوت است و باید به نقاشی و رنگ آمیزی کودک احترام گذاشت. چون هیچ کودکی بی دلیل نقاشی را رنگ نمی‌کند. وقتی به بهانه و چالشی از کودک درخواست می‌شود که قصه‌ای در مورد نقاشی‌اش بگوید یا نقاشی‌اش را توضیح دهد، دلیل منطقی او را درباره رنگ قرمز آب دریا، یا رنگ آبی خورشید کاملاً متوجه می‌شویم. یعنی هر رنگی برای کودک در رنگ آمیزی‌اش بی دلیل نیست.”

آیینه‌دار که مدرس فن بیان کودک نیز هست یاداور شد: “نقاشی روح و حس تازگی به کودک می‌بخشد. اگر مربی با عشق این فعالیت را انجام دهد، کودک می‌تواند لحظاتی را شاد و بدون دغدغه و استرس سپری کند. مخصوصاً اگر در این فعالیت، خلاقیت، رنگ بازی، ترکیب رنگ و کشف رنگ‌های جدید و کثیف‌کاری هم باشد. در این موقعیت باید کودک نگران لباس و نامرتبی محیط هم نباشد تا لذت این لحظات دوچندان شود.”

او در پایان گفت: “هر تکنیکی در نقاشی خلاق دارای یک نکته نه، بلکه هزاران نکته پرورشی هست. وقتی تکنیک اسکرچ برد را با کودک انجام می‌دهیم کودک صبور بودن را یاد می‌گیرد. کودک اول از رنگ‌ها استفاده می‌کند و بعد روی کل رنگ‌ها را با ناراحتی رنگ سیاه می‌زند و پس از کشیدن طرح با چوب کبریت که رنگ‌ها نمایان می‌شود به جادویی بودن فعالیت خود افتخار می‌کند.”

فرصت نقاشی بدون ترس از نتیجه را به کودکان بدهیم

در فعالیتی مثل نقاشی اگر بچه‌ها فقط به فکر تولید یک اثر زیبا و بی نقص برای به نمایش گذاشتن در آخر ترم یا شرکت در یک نمایشگاه باشند، ما کاری فرآیند محور انجام نداده‌ایم مگر اینکه فضایی به وجود آوریم که بچه‌ها در طول مسیر بدون ترس از نتیجه فقط از نقاشی کشیدن لذت ببرند.

شیوا جعفری مربی، کارشناس و مسئول برخی مراکز کانون پرورش فکری که از سالها تجربه کار برای کودکان برخوردار است، در گفتگویی با سایت تخصصی پاپالو با اعلام این مطلب گفت: “فرض کنید از تهران به مقصد گیلان برای رسیدن به دریا در حال حرکت هستید اگر از ابتدای مسیر فقط به مقصد فکر کنید، زیبایی‌های طول مسیر را نمی‌بینید، در حالی که در طول مسیر یک دنیا موقعیت برای لذت بردن وجود داشته‌ است. لذا ما در موضوع فرآیند محور بودن فعالیت‌ها، دقیقاً به همین پروسه لذت بردن در مسیر باید توجه کنیم.”

این مدیر اجرایی کمیته بررسی و انتخاب کتاب برای کودکان در ادامه یادآور شد: “در طول مسیر فعالیت‌ها و ارائه قالب‌ها، یک عالمه شگفتی وجود دارد که می‌شود از همه آنها لذت برد و تجربه کسب کرد. مثل ساخت رنگ‌های جدید، بازی با رنگ در تکنیک‌های مختلف, خلق طرح‌های گوناگون بر مبنای خلاقیت، مواجه شدن با شکست و پیروزی، همدلی با دوستان، تقسیم کردن وسایل، لذت بردن از یک فعالیت گروهی دسته جمعی و … که مربیان به آنها توجه کنند.”

وی در پاسخ به این پرسش که در حالت عادی مربیان شاید به بچه‌ها تعدادی مداد رنگی و کاغذ بدهند تا شروع به نقاشی یا خط خطی کردن کنند، از نظر شما بحث نقاشی برای کودکان پیش دبستانی که بحث آموزش هم برای آنان مطرح نیست چگونه باید انجام شود تا بتواند به تربیت و یادگیری آنان کمک کند و لذت‌بخش هم باشد گفت: “در ابتدا بهتر است بگویم که مداد رنگی وسیله خیلی مناسبی برای کودکان پیش دبستانی نیست زیرا اثری که مداد رنگی روی کاغذ می‌گذارد خیلی نازک است و پروسه نقاشی وقت گیر است و در واقع کودک دیر به نتیجه دلخواه خودش می‌رسد استفاده از پاستل روغنی ،رنگ‌های انگشتی و گواش می‌تواند لذت بخش‌تر باشد. حالا اگر به هر دلیلی مجبور به استفاده از مداد رنگی هستیم حتماً از مداد رنگی‌های با کیفیت و کاغذ مناسب استفاده کنیم تا نتیجه کار برای کودک دلچسب باشد.”

وی در همین رابطه تأکید کرد: “بهتر است حتی همین فعالیت خط خطی هم با یک هدف انجام بشود تا فقط در حد یک رفع تکلیف نباشد مثلاً با چسباندن یک تکه کاغذ رنگی که بی‌هدف بریده شده روی کاغذ، از بچه‌ها بخواهیم تا آن را تکمیل کنند و یک اثر جدید خلق کنند . چکه‌ای رنگ روی کاغذ بریزیم و از بچه‌ها بخواهیم آن را تبدیل به یک شکل جدید بکنند. به نظرم در تمام مراحل ما می‌توانیم بچه‌ها را به سمت خلق یک اثر متفاوت هول بدهیم. یادمان باشد بچه‌ها خیلی باهوش و خلاقند و آثاری که تولید می‌کنند پر از شگفتی است.”

شیوا جعفری که داور دو دوره طرح‌های مربیان پیش دبستانی در بخش کتاب و بازی مربوط به طرح یارستان کودکستان نیز بوده در باره ایجاد جذابیت برای کودکان در نقاشی معتقد است: “مهم‌ترین چیزی که به نظرم ‌می‌تواند نقاشی را برای بچه‌ها جذاب کند آزادی عمل در ارائه فکر و اندیشه خودشان است. همانطور که گفتم نقاشی برای بچه‌ها به مثابه بازی است و چیزی که  قاعده این بازی را ممکن است به هم بزند دادن کلیشه به بچه‌ها و دخالت مربی در این پروسه است. سال‌ها پیش  که خیلی جوان‌تر بودم و بی‌ تجربه، سر کلاس تکه‌ای کاغذ رنگی را روی کاغذ بچه‌ها چسباندم و از آنها خواستم تا هر کدام با وسایل نقاشی که در دست دارند یک نقاشی با مفهوم بکشند. یادم هست بالای کاغذ یک پسر ۶ ساله یک تکه کاغذ نارنجی چسبانده بودم، او  آن تکه کاغذ را یک پا دیده بود پس یک پای دیگر در کنار آن تکه کاغذ نارنجی کشید و زیر پاها علف کشید و چند ستاره. از او خواستم تا نقاشی‌اش را برایم شرح بدهد. او گفت این پاهای یک پسر توی آسمان است گفتم خوب پس چرا زیر پایش سبزه کشیدی. مگر توی آسمان نیست؟ و همزمان با پاک کن سبزه‌ها را پاک کردم و گفتم اینجا رو ستاره و ابر بکش. در اتمام کلاس وقتی نقاشی‌اش را گرفتم دیدم همان سبزه‌ها را در همان جا کشیده و حتی پررنگ‌تر و قوی‌تر. گفتم چرا این کار را کردی؟ گفت خانم معلم این همان بچه است که توی آسمان آنقدر منتظر دوستش مانده که زیر پایش علف سبز شده است. آنجا او به من یک درس بزرگ داد و آن اینکه هرگز هرگز هرگز حق دخالت در فکر و فانتزی‌های بچه‌ها را ندارم. بچه‌ها هر اثری که روی کاغذ می‌گذارند برایشان دارای مفهوم مهمی است و مربی با دخالت بی‌جا ذهن بچه‌ها را بر هم می‌ریزد و به آن‌ها اجازه فکر کردن به صورت مستقل را نمی‌دهد.”